In het lichaam zijn er een aantal systemen die het circadiaans ritme volgen. Dit is het 24-uurscyclus die deel uitmaken van de biologische klok. Deze cyclus duurt dus ongeveer een hele dag en één van de bekendste en belangrijkste circadiaans ritme is de slaap-waakritme waarmee het lichaam op dag en nacht anticipeert. Het is ook mogelijk dat er verstoring in het circadiaans ritme komt. Hierover kun je meer informatie en tips lezen in dit artikel.
Wat is het circadiaans ritme?
Alle organismen hebben circadiaanse ritmes. Bij nachtdieren helpen deze ritmes om te zorgen dat ze ’s nachts actief worden. Bloemen gaan op het juiste moment open. Maar ook bij mensen maken veel systemen gebruik van circadiaan ritme.
Bij mensen reguleren circadiaanse ritmes mentale maar ook fysieke systemen. Naast het slaap-waakritme reguleren deze ritmes ook de cyclus van spijsvertering, temperatuur van het lichaam, metabolisme, hartslag en veel meer. Zo heeft vrijwel elk systeem een eigen ritme of cyclus die het doorloopt.
Slaap-waakritme
Om het wat duidelijker te maken nemen we het slaap-waakritme als voorbeeld. Het circadiaan ritme coördineert ook deze cyclus waardoor je een soort biologische klok krijgt. Het lichaam past zich aan op de tijd van de dag en mate name het licht heeft een belangrijke factor hierin. Zowel te weinig als te veel slapen heeft invloed op dit systeem.
Overdag blijft het lichaam wakker en is het actief vanwege de hoeveelheid licht maar dit verandert zodra het donker word. Het lichaam gaat dan melatonine produceren wat een stof is die de slaap bevordert en makkelijker in slaap kan vallen en blijven. Het circadiaans ritme stemt het lichaam dus af op dag en nacht zodat het ’s nachts kan rusten en herstellen waardoor je overdag actief bent en energie hebt.
Betekenis
De betekenis van circadiaans ritme is afgeleid van de Latijnse uitdrukking: ‘circa diem’. Dit betekent ‘rond een dag’ vandaar dat wij het ook kennen als een 24-uursritme. In het Engels gebruikt men: circadian rhythm.
Oorzaak circadiaans ritme slaapstoornis?
Het is ook mogelijk om door een verkeerd circadiaans ritme een slaapstoornis te krijgen. Vaak is er dan een verstoring of uitschakeling van het slaap-waakritme. Het lichaam krijgt niet meer de juiste signalen van de interne klok waardoor dit de gehele slaapcyclus ontregelt. Je kan moeilijker in slaapvallen maar ook blijven. Je slaapt minder diep en ook ’s ochtends kan je niet goed meer uitslapen.
Het lichaam bestaat dus uit vaste ritmes waardoor het goed kan functioneren. Wanneer de slaap-waakritme niet meer synchroon loopt kan dit dus slapeloosheid of doorslaapproblemen tot gevolg hebben. Dit kan een aantal oorzaken hebben:
Jetlag
Een jetlag kan de oorzaak zijn van circadiaans ritme slaapstoornis. Wanneer je naar andere tijdzones reist in een korte tijd kan het ritme van slag zijn. Het kan dan weer even duren voordat het circadiaanse ritme weer volledig is geacclimatiseerd.
Dit houdt dus in dat er waarschijnlijk last is van verschillende slaapproblemen ’s nachts maar ook vermoeidheid overdag. Het is dan beter om niet bijvoorbeeld een middagdutje te doen maar proberen met de dag en nacht cyclus van de nieuwe tijdzone mee te leven.

Nachtdienst
Wanneer iemand nachtdiensten werkt of ploegendienst heeft kan ook te maken hebben met een circadiaans ritme stoornis. Doordat je op tijden werkt waar je normaal zou slapen kan het zijn dat de klok in de hersenen verkeerde signalen krijgt. ’s Nachts ben je dan actief en overdag als het licht is probeer je te slapen. Dit kan de oorzaak van de stoornis.
Maar niet alleen bij ploegendiensten kan dit het geval zijn. Vooral bij studenten en tieners die soms laat opblijven en daarna lang uitslapen kan een circadiaans ritme slaapstoornis optreden. Vanwege de onregelmatige roosters en leven kan het dus voorkomen dat men niet elke dag ongeveer dezelfde tijd naar bed gaat en ’s ochtends wakker word.
Aandoeningen
Er zijn ook nog andere slaapstoornissen die ook invloed hebben op de oorzaak van een circadiaans ritme slaapstoornis. Maar deze komen zelden voor en zijn vaak aandoeningen waarbij de hersenen onjuiste signalen krijgen vanwege een letsel, dementie of blind zijn wat leidt tot een slaap-waakritme verstoring.
De gevolgen van een circadiaans ritme slaapstoornis zijn hetzelfde als bij vermoeide mensen zoals depressie, overdag slaperig, mindere prestaties op werk, sneller fouten of ongevallen hebben maar ook risico op diabetes en obesitas.
Hoe circadiaans ritme herstellen?
We hebben wel invloed op onze circadiaanse ritme maar hebben geen volledige controle. Mocht er een stoornis zijn er een aantal tips en maatregelen waardoor we het kunnen proberen herstellen en behouden.
- Het licht is één van de belangrijkste factoren voor een slaap-waakritme. Overdag voldoende blootstelling aan natuurlijk licht en sta dan ook vroeg op. En probeer ’s avonds dan niet overmatig licht binnen te krijgen. Minimaliseer het gebruik van blauw licht door telefoon, laptop of TV wat ook invloed heeft.
- Een vast slaapschema is erg belangrijk. Wanneer je rond dezelfde tijden gaat slapen en ook uit bed gaat herstel je sneller circadiaans ritme. Het lichaam kan zich dan aanpassen op deze tijden waardoor ook het 24-uurscyclus weer beter synchroniseert. Ben je overdag vermoeid, doe dan ook geen middagdutjes. Een korte powernap kan misschien nog maar zeker niet te lang en ook niet laat in de middag.
- De temperatuur van het lichaam wordt ook gereguleerd door het circadiaanse ritme. ’s Nachts koelt het lichaam af en in de ochtend neemt de lichaamstemperatuur weer toe. Het is beter om de temperatuur in slaapkamer wat koeler te houden zodat het lichaam ook beter kan afkoelen. Dit kan de nachtrust bevorderen en zal je hierdoor beter in slaap kunnen blijven. Een te warme slaapkamer zorgt ook nog voor onrustig slapen en soms nachtzweten.

- Overdag actief zijn en genoeg lichaamsbeweging ondersteunen ook het circadiane ritme. Het zorgt er ook voor dat je ’s nachts minder moeite hebt om in slaap te vallen. Ook het slaap en waakritme bij ouderen kan verbeteren wanneer men genoeg lichaamsbeweging krijgt.
- Voordat je gaat slapen is het beter om ontspannende dingen te doen. Lees een boek zodat je hersenen afleiding hebben en helpt dit om stress te verminderen en het circadiaans ritme herstellen. Stress heeft namelijk ook veel invloed op het circadiane ritme en nachtrust.
- Mocht je last hebben van een circadiaans ritme slaapstoornis dan kan soms geadviseerd worden om extra melatonine ’s avonds binnen te krijgen. Dit kan door middel van een supplement maar ook voeding kan hiermee helpen. Zo kun je bepaalde soorten fruit eten in de avond en voor slapen gaan maar ook andere voedingsmiddelen bevatten melatonine en stofjes die voor een verhoging van de productie van melatonine zorgen.
Bananen bevatten magnesium wat de productie van melatonine verhoogt. Een banaan eten voor het slapen kan de slaapkwaliteit bevorderen.
Veelgestelde vragen:
Hoewel ze allebei ongeveer hetzelfde lijken zijn een circadiaanse ritme en biologische klok toch niet precies hetzelfde. Een circadiaans ritme kan onderdeel wezen van een biologische klok. Maar dit betekent niet dat de biologische klok ook altijd circadiaans is. Zo kan deze in de natuur flexibel en aanpassen aan verschillende seizoenen zoals ook vaak bij bloeiende planten is. Deze timing loopt dan anders verschillend tegenover het circadiane ritme.
Kort samengevat is een circadiaan ritme de 24-uursritme van de systemen in ons lichaam. Het meest bekende systeem is het slaap-waakcyclus waar dus het circadiaans ritme de cyclus coördineert en het lichaam afstemt op nacht en dag. Het ritme kan ook een verstoring hebben waardoor het lastiger is om in slaap te vallen of te blijven. Meer kan je hierover lezen.
Met het circadiane ritme wordt het circadiaans ritme bedoeld. Het reguleert systemen in ons lichaam door middel van een 24-uursritme. Ook het slaap-waakritme heeft een circadiane ritme waardoor ons lichaam wordt afgestemd op nacht en dag. Andere systemen zoals spijsvertering, hartslag, metabolisme en temperatuur van ons lichaam heeft zo’n 24-uursritme. Dit kan je hier lezen.
Om onze artikelen te onderbouwen gebruiken wij wetenschappelijke studies of andere kwalitatieve bronnen. Hiermee maken wij ons artikel zo goed en compleet mogelijk waardoor je altijd goede informatie leest.
Bronnen:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3523094/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Circadiaan_ritme